Stabat mater dolorosa (De moeder stond door smart bevangen) zijn de beginwoorden van een gedicht op Maria in haar smart om de gekruisigde Christus.

De tekst is gebaseerd op de profetie van Simeon dat een zwaard het hart van Jezus’ moeder Maria zou doorboren (Lucas. 2, 34-35): “Simeon zegende hen en zei tegen Maria, zijn moeder: ‘Weet wel dat velen in Israël door hem ten val zullen komen of juist zullen opstaan. Hij zal een teken zijn dat betwist wordt, en zelf zult u als door een zwaard doorstoken worden. Zo zal de gezindheid van velen aan het licht komen.’”
Een ander ankerpunt in het gedicht is de evangelietekst uit Johannes 19, 25: “Bij het kruis van Jezus stonden zijn moeder met haar zuster, Maria, de vrouw van Klopas, en Maria uit Magdala.”. De Latijnse tekst van dit vers begint met: "Stabant iuxta crucem Iesu mater eius..."

Het gedicht stamt vermoedelijk uit de 13e eeuw. In het verleden werd het gedicht toegeschreven aan Jacopone van Todi. Men gaat er nu echter van uit dat Jacopone wel een Stabat Mater heeft geschreven, het “Stabat Mater Speciosa”. Dit is een minder geslaagd gedicht dan het “Stabat Mater Dolorosa”, maar het is heel wel mogelijk dat het als voorbeeld voor het laatste gediend heeft.
Tegenwoordig wordt het waarschijnlijker geacht dat een Franciscaner monnik uit Frankrijk of Italië de auteur is geweest. Genoemd zijn: Giovanni di Fidanza (1221-1274), die later als kardinaal-aartsbisschop van Albano de naam Bonaventura aannam, maar ook John Pecham, een Engelse student van Bonaventura, die twintig jaar in Parijs woonde.

Het Stabat Mater behoort sinds 1727 tot het Brevarium Romanum en het Missaal van de Rooms-Katholieke Kerk. Het werd geplaatst op het feest van de Zeven Smarten van Maria, dat tegenwoordig op 15 september valt.